Δημοσιεύθηκε στην www.kathimerini.gr, 28/02/2022
Τις μέρες αυτές επιβεβαιώνονται:
Α. Η υπονόμευση από τη Ρωσική Ομοσπονδία του αποφασισθέντος στη Γιάλτα ΟΗΕ ως του μόνου παγκόσμιου συστήματος συλλογικής ασφάλειας.
Β. Η βίαιη αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής συνεργασίας και ασφάλειας που καθιερώθηκε με την Τελική Πράξη του Ελσίνκι τον Αύγουστο του 1975 και επικαιροποιήθηκε με τη Χάρτα του Παρισιού για μια Νέα Ευρώπη τον Νοέμβριο του 1990.
Αναφέρομαι πάντοτε στα δύο αυτά κείμενα διότι άμεσα μας αφορούν. Αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά των κανόνων συνύπαρξης, συνεργασίας και ασφάλειας στην Ευρώπη στη βάση οικουμενικών αρχών, αξιών, καθώς και ισορροπίας συμφερόντων. Ως ρεαλιστής δέχομαι ότι τα συμφέροντα και οι προτεραιότητες μεταβάλλονται. Δεν δυσκολεύομαι να αντιληφθώ ότι οι πραγματικότητες του 2022 διαφέρουν από αυτές του 1990, του 1975 ή του 1945.
Η «προσαρμογή» δεν μπορεί να γίνει βίαια, με στρατιωτικά μέσα εις βάρος των θεσμοθετημένων σταθερών, του πλαισίου δηλαδή παγκόσμιων αρχών και συμφωνιών που διέπουν την ισορροπία και τις διακρατικές σχέσεις στην Ευρώπη. Με διαχρονική αξία και ισχύ σταθεροί κανόνες συνεργασίας και ασφάλειας παραμένουν ο σεβασμός της εδαφικής ακεραιότητας της κυριαρχίας, της κυρίαρχης ισότητας των κρατών και η προσφυγή αντί του πολέμου στην ειρηνική επίλυση των διαφορών.
Πώς αλλιώς να το γράψω; Η κατάφωρη παραβίασή τους από τη Ρωσική Ομοσπονδία –μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και πυλώνα τής μετά το 1975 πανευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας– προκαλεί δομικό πρόβλημα στην Ευρώπη. Δημιουργεί κίνδυνο, ανασφάλεια και κενό ισορροπίας. Η Ευρωπαϊκή Ενωση παραπαίει. Ο,τι συμβαίνει σήμερα στην Ουκρανία αφορά άμεσα και την ασφάλειά μας. Ο μέχρι τώρα συνήθης αντίλογος της Μόσχας υπενθύμιζε κυρίως την επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία, τη διεύρυνσή του προς Ανατολάς και την ανακήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσόβου.
Αν υποθέσουμε ότι το ΝΑΤΟ ήταν για τη Ρωσία πρόβλημα ασφαλείας, ας αντιληφθεί ότι η πολιτική της σήμερα είναι ο «βηματοδότης» του.
Οπως εκατομμύρια πολίτες της Ευρώπης, παρακολούθησα απευθείας την ομιλία του προέδρου Πούτιν της 21ης Φεβρουαρίου. Υπερέβη τα εσκαμμένα. Δεν απευθυνόταν στο ρωσικό κοινό ή στην Ουκρανία. Απευθυνόταν στον καθένα από εμάς. Εκφραστής ενός αδίστακτου αναθεωρητισμού, ταυτίζοντας το δόγμα ασφάλειας της Ρωσίας με συγκεκριμένο εδαφικό χώρο, απαίτησε από τον καθένα μας να πάμε πολλές δεκαετίες πίσω. Η πολιτική αυτή είναι δεν είναι μόνο επικίνδυνη. Είναι λάθος. Το ρωσικό λάθος.
Απορία προκαλούν οι θιασώτες της ρωσικής πολιτικής. Εκδηλώνονται κυρίως στο Διαδίκτυο. Γιατί να απορούμε; Στην Ελλάδα του 2022 αντικείμενο της πρόσφατης κοινοβουλευτικής συζήτησης ήταν και το αν «ανήκομεν εις την Δύσιν». Υπαρκτή είναι η επιλεκτική ευαισθησία των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και κρατών της Ευρωπαϊκής Ενωσης απέναντι στην τουρκική κατοχή στην Κύπρο –το ευρωπαϊκό προηγούμενο που ακολουθεί και η Ρωσία του προέδρου Πούτιν– και στις τουρκικές κατά της Ελλάδος πολεμικές απειλές. Λάθος θα ήταν να μην το αναδεικνύουμε. Ομως, ιστορικό λάθος θα ήταν να ζυγίζουν κάποιοι σήμερα τη θέση μας απέναντι στην ωμότητα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία έχοντας κατά νου την αμφίσημη στάση των συμμάχων μας στα δικά μας.
Ο πρόεδρος Πούτιν –όπως ο πρόεδρος Ερντογάν– αποβλέπει στη διόρθωση «αδικιών της Ιστορίας και συμφωνιών». Με εισβολή, πόλεμο και προσαρτήσεις να ανατρέψει το εδαφικό στάτους κβο. Αμφότεροι προτάσσουν τις «νέες πραγματικότητες» εις βάρος των Διεθνών Συνθηκών και των κανόνων του δικαίου.
Η Αρχή (Principle) IV για την Εδαφική Ακεραιότητα της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι επιβάλλει: «τα συμμετέχοντα κράτη θα σέβονται την εδαφική ακεραιότητα όλων. Θα απέχουν κάθε πράξης ασύμβατης με τους σκοπούς και τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών κατά της εδαφικής ακεραιότητας, πολιτικής ανεξαρτησίας ή ενότητας οιουδήποτε κράτους και, ειδικότερα, από χρήση ή απειλή χρήσης βίας. Δεν θα στοχεύουν σε στρατιωτική κατοχή εδαφών ή τη χρήση βίας κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου… Κατοχή ή, με τον τρόπο αυτό, απόκτηση εδαφών δεν θα αναγνωριστεί ως νόμιμη».
Μπορεί κανείς να διαφωνεί για τη σημασία της γενικευμένης εφαρμογής της;
