Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Άμυνα και Διπλωματία, τεύχος Νοεμβρίου 2014
Πολύ λόγο και ακόμη περισσότερο σχολιασμό φαίνεται ότι προκάλεσε το περί ονομασίας της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας τμήμα της ομιλίας του κύριου υπουργού Εξωτερικών ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, στη Νέα Υόρκη. Το σχετικό απόσπασμα έχει ως ακολούθως :
” Όσον αφορά το ζήτημα του ονόματος της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, η Ελλάδα στηρίζει πλήρως τη διαδικασία υπό τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, μέσω του προσωπικού απεσταλμένου του, κ. Matthew Nimetz, και συμμετέχει πάντα σε αυτές εποικοδομητικά και με καλή θέληση. Η Ελλάδα, μέχρι σήμερα, έχει κάνει πολύ σημαντικά βήματα και αναμένουμε από την άλλη πλευρά να προβεί σε αντίστοιχα. Προτείνουμε μια αμοιβαία αποδεκτή σύνθετη ονομασία (με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν τη λέξη “Μακεδονία”) για κάθε χρήση, erga omnes». Και συνέχισε ο κ. Ευ. Βενιζέλος: «η Ελλάδα στηρίζει την ευρωπαϊκή και ευρωατλαντική προοπτική της γείτονος χώρας και συγκαταλέγεται, εδώ και πολλά χρόνια, μεταξύ των εκεί κορυφαίων άμεσων ξένων επενδυτών. Η ευρωπαϊκή και ευρωατλαντική προοπτική της δεν εξαρτάται από το ζήτημα του ονόματος ή από την Ελλάδα, αλλά από το σεβασμό των υφιστάμενων γενικών κριτηρίων που ισχύουν για όλες τις υποψήφιες χώρες. Εξαρτάται από τα ζητήματα σχετικά με τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τις αρμονικές διεθνοτικές σχέσεις και την ελευθερία του τύπου. Όπως αναφέρεται στα σχετικά συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, πρέπει να γίνουν «απτά βήματα» σε αυτά τα ζητήματα.”.
Η διατύπωση αυτή πυροδότησε ορισμένα σχόλια τα οποία δεν στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα .
Ορισμένοι στην Ελλάδα έδειξαν σαν να αιφνιδιάζονται, να απορούν και να εξανίστανται. Γιατί όμως; Στα επικριτικά σχόλια ότι η διατύπωση αυτή αποκλίνει των «πάγιων ελληνικών θέσεων» το υπουργείο Εξωτερικών δημοσιοποίησε στις 29 Σεπτεμβρίου την εξής διευκρινιστική δήλωση: «η θέση της Ελλάδος υπέρ ενός σύνθετου ονόματος με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν τη λέξη «Μακεδονία» και όχι πριν τη λέξη “Δημοκρατία” που θα χρησιμοποιείται έναντι πάντων (erga omnes), για κάθε χρήση, εσωτερική και διεθνή, έχει διαμορφωθεί εδώ και πολλά χρόνια, έχει κατ’ επανάληψη δηλωθεί στη Βουλή των Ελλήνων και διεθνώς σε πολυμερείς και διμερείς συναντήσεις. Επί τη βάσει της θέσης αυτής μετέχει ο Έλληνας εκπρόσωπος στη διαδικασία του ΟΗΕ υπό τον κ. Νίμιτς».
Παράλληλα, σημειώνεται, «ότι η προσωρινή ονομασία (πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας – Τhe former Yugoslav Republic of Macedonia), υπό την οποία εντάχθηκε η γειτονική μας χώρα στον ΟΗΕ το 1993 και με την οποία μετέχει σε πλήθος διεθνών οργανισμών, δράσεων και συναντήσεων, είναι μια σύνθετη ονομασία με επιθετικούς προσδιορισμούς πριν τη λέξη “Δημοκρατία” και όχι πριν τη λέξη “Μακεδονία”.
Αυτή δε η συνθέτη προσωρινή ονομασία δεν χρησιμοποιείται έναντι πάντων (erga omnes), αλλά στους διεθνείς οργανισμούς και στις συναντήσεις και δράσεις που αυτοί οργανώνουν και διμερώς με μεγάλο αριθμό χωρών, αλλά δυστυχώς όχι εσωτερικά, όχι στα διαβατήρια και όχι διμερώς με όσες χώρες έχουν αναγνωρίσει την ΠΓΔΜ με τη λεγόμενη συνταγματική της ονομασία».
Τέλος, υπογραμμίζεται ότι «αυτή είναι μια κατάσταση που παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και πρέπει να αλλάξει. Η ελληνική υπεύθυνη και καθαρή θέση είναι η μόνη που οδηγεί στην αλλαγή της κατάστασης αυτής».
– Η σημασία της Απόφασης του Δ.Δ.Χ.
Καταρχήν, η ερμηνεία για το εύρος της χρήσης τη προσωρινής ονομασίας ”the former Yugoslav Republic of Macedonia” έχει δοθεί και με τη σφραγίδα του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης στην Απόφαση-Κόλαφο της 5ης Δεκεμβρίου 2011. Δυστυχώς, μεταξύ άλλων, λόγω και των σοβαρών ελλείψεων και παραλείψεων κατά την προετοιμασία του ελληνικού φακέλου, πέραν της καταδίκης της Ελλάδος μετά από προσφυγή της πΓΔΜ, ο ανώτατος αυτός δικαιακός θεσμός προέβη και στην ερμηνεία της Απόφασης 817(7 Απριλίου 1993). Κατά τρόπο μάλιστα δυσμενή για την Ελλάδα.
Όπως άλλωστε έχει ερμηνεύσει και την Ενδιάμεση Συμφωνία, κατά τρόπο ετεροβαρή -δηλαδή σε βάρος της Ελλάδος-τρόπο. Όπως βέβαια συμβαίνει κατά κανόνα στην πατρίδα μας, ουδείς βρέθηκε τότε να αναλάβει την ευθύνη για την πολιτική και διπλωματική αυτή ήττα. Ουδείς!
– Το ιστορικό της «σύνθετης»
Είχα την τύχη να μετέχω, ως πρώτος Σύμβουλος για Πολιτικές Υποθέσεις της Μόνιμης Αντιπροσωπείας στα Ηνωμένα Έθνη, σε όλες τις διαπραγματεύσεις που έγιναν τότε στη Νέα Υόρκη, σε μια μεγάλη διπλωματική προσπάθεια επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, με υπουργό Εξωτερικών τον Μιχάλη Παπακωνσταντίνου και κύριο διαπραγματευτή τον τ. υπουργό Γεώργιο Παπούλια (Δεκέμβριος 1992- Απρίλιος 1993) .
Ήταν η στιγμή μιας μεγάλης ανατροπής της πρακτικής στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών. Το αποτέλεσμα της υποδειγματικής αυτής διπλωματικής προσπάθειας που στηρίχθηκε στην «επιστράτευση» πολιτικών, διπλωματών, νομικών ,ειδικών κλπ ήταν ότι η Ελλάδα πέτυχε να πείσει τα Μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας να μη γίνει δεκτή η γειτονική μας χώρα με την συνταγματική της ονομασία, αλλά με την προσωρινή ονομασία ”the former Yugoslav Republic Of Macedonia”. Ακόμη και η τοποθέτησή της μεταξύ (τότε) του TOGO και της Ταϊλάνδης ήταν αποτέλεσμα προσπάθειας. Τίποτα δεν ήταν αυτονόητο και τίποτα δεν αφέθηκε στην τύχη. Επί της ουσίας τώρα:
– α) σύνθετη ονομασία συζητούν οι δύο πλευρές ήδη από τον Μάϊο του 1993. Η ελληνική αντιπρόταση, επί κυβέρνησης του Μητσοτάκη, στη ονομασία ”Nova Makedonija”, που πρότειναν με το Σχέδιο Διμερούς Συνθήκης τότε οι Cyrus Vance και Lord Owen, υποβλήθηκε γραπτώς από την Ελλάδα στα Ηνωμένα Έθνη και γνωστοποιήθηκε προς όλους. Ήταν η σύνθετη ονομασία ”SlavoMaκedonija”.
– β) σύνθετη, επίσης, ονομασία συζητούμε επίσημα -και όχι ανεπίσημα- οι δυο πλευρές τόσο πριν, όσο και μετά τη συνομολόγηση της Ενδιάμεσης Συμφωνίας. H οποία, όμως, ερμηνεύθηκε επίσημα κατά τρόπο δυσμενή για τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις μας, όπως αναφέρθηκε ήδη, στην καταδικαστική Απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης της 5ης Δεκεμβρίου 2011.
– γ) επί κυβέρνησης του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, είχαν δημοσιοποιηθεί ορισμένα στοιχεία μιας πιθανής συμφωνίας με την κυβέρνηση του Λιούμπτσο Γκεοργκιέφσκι (σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό όπως ”Gorna Makedonija”), το Φεβρουάριο 2001. Δεν υπήρξε τότε επίσημη δήλωση σε επίπεδο Υπουργού η Πρωθυπουργού με το περιεχόμενο αυτό, αλλά «επίσημες διαρροές» στον τύπο.
– δ) για πρώτη φορά η θέση αυτή, με την ουσιαστική προσθήκη της ρήτρας «ισχύει έναντι όλων» (erga omnes), ανακοινώθηκε επίσημα, δημόσια από την κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή το Σεπτέμβριο 2007 ως προγραμματική θέση της κυβέρνησης του ενώπιον της Βουλής, λίγους μήνες πριν από τη συνάντηση Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι. Έλαβε τότε την ψήφο εμπιστοσύνης. Την πατρότητα της θέσης διεκδικούσε έκτοτε και στη συνέχεια η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου.
– ε) Της θέσης αυτής έχει κάπως αποκλίνει προσωπικά ο σημερινός πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς. Αν δεν σφάλλω, ουδέποτε έχει αναφερθεί στη «μικτή ονομασία που να περιλαμβάνει τον όρο Μακεδονία». Οι τοποθετήσεις του κατά κανόνα αναφέρονται στην ανάγκη η όποια ονομασία προέλθει από τις συνομιλίες να «ισχύει έναντι όλων» (erga omnes) και να την διακρίνει από την ελληνική Μακεδονία. Ίσως για το λόγο αυτό, ορισμένοι έδειχναν να αιφνιδιάζονται -άδικα κατά την εκτίμηση μου- από την πρόσφατη ελληνική τοποθέτηση στα Ηνωμένα Έθνη.
Η πραγματικότητα είναι ότι η ιθύνουσα πολιτική τάξη – πλην των εξαιρέσεων που ανέφερα ήδη- δεν βρήκε, εδώ και είκοσι και πλέον χρόνια, το θάρρος να ενημερώσει υπεύθυνα την Βουλή και την κοινή γνώμη για το πραγματικό είδος της ονομασίας που συζητούμε με τα Σκόπια. Χωρίς όμως να έχουμε έλθει ποτέ σε συμφωνία. Τη θέση μας αυτή την γνωρίζει έκτοτε η διεθνής κοινότητα. Τη γνωρίζει και τώρα. Και μάλιστα σε όλες της τις λεπτομέρειες. Επίσης είναι ξεκάθαρο ότι η λεγόμενη ”δέσμευση” του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών του Απριλίου 1992, ουδεμία εκ κυβέρνηση φαίνεται ότι εδέσμευε ή δεσμεύει. Αυτό που έλειψε ήταν ο καθαρός πολιτικός λόγος.
